Z pewnością znamy powiedzenie o uczeniu się na błędach. Popełnianie błędów nie jest przyjemne, ale perspektywa czerpania korzyści z pomyłki stanowi pewnego rodzaju pocieszenie, które nie pozwala na całkowity spadek samooceny. Skoro uczymy się na błędach, to czy logiczne nie byłoby popełniać ich całkiem sporo? Rzeczywistość pokazuje jednak, że błędy i pomyłki cieszą się złą reputacją, wywołują w nas nieprzyjemne odczucia, a zwolennicy bezbłędnego uczenia się sugerują, że tylko przeszkadzają w nauce, niosąc ryzyko powielania błędnych informacji w przyszłości.
Celowe popełnianie błędów i uczenie się na nich wydaje się zatem przeczyć zdrowemu rozsądkowi. A zatem, czy w tej powtarzanej od lat mądrości życiowej o uczeniu się na błędach jest ziarno prawdy? Jak pokazują badania przeprowadzone przez psychologów z National University of Singapure, Sarah Shi Hui Wong i Stephen Wee Hun Lim, jest w niej prawdy całkiem sporo (Wong i Lim, 2022).
W badaniu Wong i Lim sprawdzali, czy celowe popełnianie i poprawianie błędów przez uczniów, którzy są świadomi poprawnych odpowiedzi, wpłynie na efekty nauki. Wyniki były naprawdę zaskakujące.
Kreatywne podejście do nauki przynosi lepsze rezultaty
Badani uczyli się pojęć z obszaru biologii lub neurobiologii. Zostali podzieleni na grupy, które różniły się sposobem przyswajania wiedzy. Jedna z grup uczyła się, przepisując słowo w słowo definicję z podręcznika. W kolejnym warunku uczniowie opracowywali każde pojęcie, generując alternatywną, poprawną koncepcyjnie definicję, która odpowiadała tej z książki. Brzmi znajomo, prawda? Te sposoby nauki są z pewnością bardzo dobrze znane i stosowane przez wielu uczniów. Dalej zrobiło się ciekawiej.
Kolejna grupa uczyła się w następujący sposób: Badani zapisywali definicję, popełniając celowo błąd, który następnie skreślali. Nie mieli wątpliwości co do tego, że błąd popełniają, ponieważ cały czas przed oczami mieli definicję widniejącą w podręczniku. Byli też uczniowie, którzy mieli dokonywać korekty. Uczyli się podobnie jak poprzednia grupa, natomiast nie poprzestawali na skreśleniu pomyłki. Obok zapisywali poprawną definicję.
Badania wykazały, że generowanie alternatywnych, poprawnych koncepcyjnie opracowań sprzyjało uczeniu się bardziej niż proste przepisanie treści z podręcznika. Ma to sens, ponieważ stworzenie alternatywnej definicji pojęcia wymaga większego wysiłku niż przepisanie tekstu. Podczas nauki mózg pracuje intensywniej, nic dziwnego więc, że więcej w naszej głowie zostaje. Dalsze wyniki okazały się jednak zupełnie sprzeczne z intuicją.
Czas na zmianę perspektywy. Błąd jako ważny aspekt uczenia się.
Celowe wygenerowanie nieprawidłowej definicji pojęcia naukowego, a następnie skreślenie błędu skutkowało lepszymi wynikami w teście sprawdzającym wiedzę niż bezbłędne kopiowanie, czy bardziej kreatywna metoda nauki, tj. stworzenie własnej definicji. Jednak najlepsze wyniki osiągnęli uczniowie, którzy oprócz skreślenia błędu, obok zapisywali poprawny element definicji, co wskazuje, że zarówno umyślne popełnianie błędów, jak i ich poprawianie przyczyniają się do skuteczności tego podejścia w procesie uczenia się i zapamiętywania.
Podejście do wykorzystywania celowych błędów w nauce, oprócz ewidentnej przewagi w skuteczności nad bezmyślnym przepisywaniem definicji z podręcznika, które wykazano w badaniach Wong i Lim, ma jeszcze jedną ogromną zaletę. Minimalizuje negatywną reakcję emocjonalną, która może towarzyszyć odkryciu swojej pomyłki, powodować wycofanie się i tym samym zaburzyć proces nauki. Normalizowanie popełniania błędów w trakcie nauki poprzez ich celowe generowanie pozwala na przypisanie pomyłek sposobie nauki, a nie naszym niskim umiejętnościom. Czy dożyjemy czasów, w których błąd nie będzie kojarzył się uczniom z czerwonym atramentem długopisu i wywoływał nieprzyjemny ścisk w żołądku? Nie ma zmian bez zmian, może warto więc wypróbować tę metodę następnym razem, kiedy będziemy mieli do zapamiętania porcję informacji?
Bazując na danych, które dostarcza nam nauka, uczenie się na błędach może pomóc nam poprawić nasze rezultaty w przyswajaniu wiedzy. Zdaje się zatem, że powiedzenie „człowiek uczy się na błędach” to nie tylko tani slogan, który ma nas podnieść na duchu w momencie porażki. Wymaga jednak małego uzupełnienia: „Człowiek uczy się na błędach, a uczy się jeszcze lepiej, gdy je poprawia”.
Wong, S. S. H., Lim, S. W. H. (2022). The derring effect: Deliberate errors enhance learning. Journal of Experimental Psychology: General, 151(1), 25.
